परिचय: शेतकरी आणि ‘स्मार्ट’ तंत्रज्ञान यांची मैत्री
आजच्या युगात ‘स्मार्ट’ हा शब्द केवळ मोबाईल किंवा टीव्हीपुरता मर्यादित नाही. तो आता थेट शेतात पोहोचला आहे! होय, तुम्ही बरोबर ऐकलं – शेतासाठी स्मार्ट टेक्नॉलॉजी (shetisathi smart technology) हे आता केवळ कल्पनाशक्तीतील स्वप्न न राहता, प्रत्यक्ष उपयोगात येणारी गोष्ट बनली आहे.
शेती ही आपल्या देशाची अर्थव्यवस्था चालवणारी प्रमुख शक्ती आहे. मात्र, हवामानातील बदल, कीटकांचे हल्ले, पाण्याची टंचाई आणि बाजारातील अस्थिरता अशा अनेक अडचणी शेतकऱ्यांसमोर उभ्या असतात. याच संकटांवर उपाय शोधण्यासाठी इंटरनेट ऑफ थिंग्ज (IoT) हे तंत्रज्ञान खूप उपयुक्त ठरत आहे.
IoT म्हणजे काय? आणि ते शेतीत कसं वापरलं जातं?
IoT म्हणजे ‘इंटरनेट ऑफ थिंग्ज’. थोडक्यात सांगायचं झालं तर, वस्तूंना इंटरनेटशी जोडून त्या वस्तू एकमेकींशी संवाद साधू शकतात. म्हणजेच, उपकरणं, सेन्सर्स, मशीन, पंप, ड्रोन यांना इंटरनेटच्या मदतीने नियंत्रित करता येतं. या सगळ्याचा वापर शेतकऱ्याला अधिक माहितीपूर्ण, अचूक आणि वेगवान निर्णय घेण्यासाठी करता येतो.
हवामानाच्या अचूक माहितीने पीक व्यवस्थापन सुलभ
IoT सेन्सर्सद्वारे जमिनीतील तापमान, आर्द्रता, हवामानातील बदल यावर आधारित माहिती मिळवता येते. उदा. तुम्ही एखादं पिक पेरायचं ठरवलं, आणि त्या आधीच शेतातल्या सेन्सर्सनी इशारा दिला की पुढील काही दिवस हवामान अतिशय कोरडं राहील, तर तुम्ही वेळेवर निर्णय घेऊ शकता – पेरणी पुढे ढकलता येईल किंवा दुसरं पर्याय निवडता येईल.
वास्तविक उदाहरण: महाराष्ट्रातील नाशिक जिल्ह्यातील काही द्राक्ष उत्पादक शेतकरी IoT सेन्सर्सच्या माध्यमातून द्राक्षबागेतील तापमान व आर्द्रता मोजतात. त्यावर आधारित ते स्प्रेचे वेळापत्रक ठरवतात – यामुळे अनावश्यक खर्च टाळला जातो आणि उत्पादन दर्जा वाढतो.
स्मार्ट सिंचन – पाण्याचा योग्य वापर
आपल्या देशात शेतीसाठी पाण्याची उपलब्धता ही एक मोठी समस्या आहे. परंतु IoT आधारित ड्रिप सिंचन प्रणालीमुळे शेतातल्या जमिनीच्या आर्द्रतेनुसार पाणी आपोआप सोडलं जातं. यामुळे पाण्याचा अपव्यय होत नाही आणि पिकांना आवश्यक तेवढंच पाणी मिळतं.
उपयोगाचा दृष्टिकोन: कोकणातील काही शेतकऱ्यांनी ‘स्मार्ट वॉटरिंग सिस्टम’ बसवली आहे. जमिनीत सेन्सर बसवले गेले असून, आर्द्रतेनुसार पाण्याचा प्रवाह नियंत्रित केला जातो. ही प्रणाली मोबाईल अ‍ॅपवरूनही चालवता येते.
कीड व रोग नियंत्रण – अचूकतेने आणि वेळेवर
IoT सेन्सर्समुळे शेतातील वातावरण सतत मोजलं जातं. उष्णता, आर्द्रता, वाऱ्याचा वेग यावरून कोणती कीड किंवा रोग येण्याची शक्यता आहे हे अंदाजता येतं. या माहितीच्या आधारे वेळीच कीटकनाशकाचा फवारा करता येतो.
वापराचे उदाहरण: गुजरातमध्ये तांदळाच्या शेतात IoT आधारित सोलर ट्रॅप्स बसवले गेले आहेत, जे किडींची संख्या मोजतात. या डेटावरून कृषी अधिकारी लगेच शेतकऱ्यांना सूचना पाठवतात – “किडींचं प्रमाण वाढतंय, आता फवारणी करा.”
यांत्रिकीकरण आणि ड्रोन वापर
IoT तंत्रज्ञानामुळे विविध यंत्रणा एकमेकांशी जोडता येतात. उदाहरणार्थ, ट्रॅक्टरमध्ये GPS ट्रॅकिंग असलेली प्रणाली बसवली जाते, जी मशागत करताना योग्य अंतर राखते. ड्रोनद्वारे शेताची छायाचित्रं घेतली जातात, जी पिकाच्या आरोग्याविषयी माहिती देतात.
ड्रोनचा वापर: पंजाबमधील अनेक शेतकरी आता ड्रोनचा वापर करून खत आणि औषध फवारणी करत आहेत. एकदा ड्रोनला शेताचा नकाशा दाखवल्यानंतर, तो योग्य पद्धतीने सर्व ठिकाणी फवारणी करतो – वेळ आणि श्रम वाचतात.
उत्पादन ट्रॅकिंग आणि बाजाराशी जोड
IoT तंत्रज्ञानामुळे शेतमालाचा उत्पादनापासून विक्रीपर्यंत ट्रॅक ठेवता येतो. माल कुठे साठवला आहे, कुठे विकला जाणार आहे, कुठे भाव चांगले आहेत – हे सर्व डेटा शेतकऱ्याला मिळू शकतो.
उदाहरण: काही स्टार्टअप कंपन्या शेतकऱ्यांना मोबाइल अ‍ॅपद्वारे बाजारातील भाव आणि मागणीबाबत रिअल टाइम अपडेट देतात. शेतकरी त्यावरून योग्य बाजार निवडतो आणि मधल्या दलालांचा खर्च कमी करतो.
शेतासाठी स्मार्ट टेक्नॉलॉजी (shetisathi smart technology): शाश्वत शेतीकडे वाटचाल
IoT ही केवळ एक टूल नाही; ती शेतकऱ्याला शाश्वत आणि लाभदायक शेतीकडे नेणारी दिशा आहे. भारतातील शेती क्षेत्रात अजूनही अनेक ठिकाणी पारंपरिक पद्धतींचा वापर होतो. परंतु इंटरनेट ऑफ थिंग्ज मुळे:
- निर्णय प्रक्रिया सुधारते,
- संसाधनांचा वापर कार्यक्षम होतो,
- उत्पादनाचा दर्जा वाढतो,
- शेतकऱ्याचं जीवनमान उंचावतो.
आज शेतकऱ्यांना गरज आहे ती स्मार्ट माहितीची, स्मार्ट निर्णयांची आणि स्मार्ट साधनांची. आणि या सर्व गोष्टी IoT द्वारे शक्य आहेत.
निष्कर्ष: भविष्याच्या शेतीचा पाया – माहितीपूर्ण, तंत्रज्ञानी आणि शाश्वत
शेती केवळ राबण्यावर चालत नाही, ती आता डेटावर, तंत्रज्ञानावर आणि स्मार्ट नियोजनावर चालते. इंटरनेट ऑफ थिंग्ज (IoT) हे केवळ एक गोंडस तंत्रज्ञान नसून, ते प्रत्यक्षात शेतकऱ्याच्या कष्टाला दिशा देणारं, त्याच्या उत्पन्नाला चालना देणारं माध्यम आहे.
जर आपला शेतकरी स्मार्ट झाला, तर संपूर्ण देश मजबूत होईल – कारण आपल्या अन्नदात्याचा विकास म्हणजेच आपल्या देशाचा विकास.
तुमच्या पुढच्या पिढीच्या शेतात काय असेल?
- मोबाईलवरून चालणारी सिंचन यंत्रणा,
- ड्रोनद्वारे केली जाणारी स्प्रे फवारणी,
- सेन्सरद्वारे दिले जाणारे हवामानाचे अलर्ट,
- बाजारभावाचे अचूक अपडेट…
हे स्वप्न नाही, ही आता प्रत्यक्षात उभी राहत असलेली ‘स्मार्ट’ शेती आहे.
✅ जर तुम्ही शेतकरी असाल किंवा शेती क्षेत्रात काम करत असाल, तर आता वेळ आहे IoT च्या तंत्रज्ञानाला आपल्या शेतात सामावून घेण्याची.
वाचकासाठी क्रियाशील सूचना:
- तुमच्या शेतात आर्द्रता मोजणारे सेन्सर्स लावण्याचा विचार करा.
- शेतमालाची ट्रॅकिंग व विक्रीसाठी डिजिटल प्लॅटफॉर्म वापरून बघा.
- स्थानिक कृषी कार्यालयाकडून IoT यंत्रणांबाबत माहिती घ्या – काही योजना सबसिडीवर उपलब्ध आहेत.
शेवटी, शाश्वत शेतीसाठी ज्ञान, तंत्रज्ञान आणि कृती यांची त्रिसूत्री अत्यंत आवश्यक आहे. इंटरनेट ऑफ थिंग्ज हे या त्रिसूत्रीचं आधुनिक रूप आहे!
ही माहिती उपयुक्त वाटली का?
तुमच्या मित्रपरिवाराशी शेअर करा आणि त्यांनाही shetisathi smart technology विषयी जागरूक करा.
