eco tourism in marathi
इकोटुरिझम, ज्याला इकोलॉजिकल टुरिझम देखील म्हणतात, हा पर्यटनाचा एक प्रकार आहे जो पर्यावरणाचे संवर्धन, टिकाऊपणा आणि स्थानिक समुदायांच्या आर्थिक प्रगतीस प्रोत्साहन देतो.
ह्यामुळे पर्यंटनाद्वारे निसर्गाचे कमीत कमी नुकसान होईल याची काळजी घेणे.
पर्यंटनाद्वारे पर्यावरणावरील होणारे नकारात्मक परिणाम कमी करणे आणि पर्यावरण संवर्धनाच्या प्रयत्नांचे समावेश असणारे आणि त्यासोबतच स्थानिक लोकांचे जीवन सुधारण्यासाठी आर्थिक फायदे निर्माण करणे हे इकोटुरिझमचे प्राथमिक उद्दीष्ट आहे.
इकोटुरिझमसाठी (eco tourism ) येथे काही प्रमुख पर्यावरण-अनुकूल पद्धती आहेत:
संवर्धन
इकोटुरिझमनेद्वारे नैसर्गिक पर्यावरणाच्या संवर्धनाला प्राधान्य दिले पाहिजे.
यामध्ये परिसंस्था, जैवविविधता आणि नाजूक अधिवासांचे संरक्षण करणे इत्यादी समाविष्ट आहे.
पर्यटकांची संख्या मर्यादित ठेवणे आणि नियम आणि मार्गदर्शक तत्त्वांचे काटेकोर पणे पालन केल्याने मानवी उपद्रवामुळे होणारे नुकसान कमी होण्यास मदत होते.
पायाभूत सुविधा
नैसर्गिक वातावरणाशी सुसंगत अशा पर्यावरणपूरक पायाभूत सुविधा विकसित करणे गरजेचे आहे.
इकोटुरिझमसाठीच्या बांधकामासाठी उपलब्ध असलेले स्थानिक स्त्रोत वापरणे, नवीकरणीय सामग्री वापरा आणि ऊर्जा-कार्यक्षम डिझाइन चा अवलंब करणे आवश्यक आहे.
पुनर्वापर आणि योग्य विल्हेवाट लावण्यास प्रोत्साहित करणारी कचरा व्यवस्थापन प्रणाली इकोटुरिझमसाठी वापरणे बंधनकारक आहे.
इकोटुरिझमचे अपारंपरिक संसाधनांवरील अवलंबित्व कमी करण्यासाठी सौर किंवा पवन ऊर्जेसारख्या अक्षय ऊर्जा स्त्रोतांचा वापर करण्यास प्रोत्साहन देणे गरजेचे आहे.
जबाबदार पर्यटन
पर्यटक आणि टूर ऑपरेटर्स यांना जबाबदारीने वागण्यास प्रोत्साहित केले जाणे गरजेचे आहे.
आपण ज्या ठिकाणी इकोटुरिझम बनवणार आहे किंवा भेट देण्यास जाणार आहोत, त्या स्थानिक संस्कृतींचे संवर्धन आणि आदर करणे हे महत्वाचे आहे, यासाठी जागरूकता कार्यक्रम बनवून त्यादवरे प्रोत्साहन दिले गेल पाहिजे.
पाण्याच्या साठयांचे संवर्धन करणे, कचरा कमी करणे आणि वन्यजीवांना त्रास होणार नाही असे वर्तन करणे.
यासारख्या शाश्वत सवयींचा सराव करून अभ्यागतांद्वारे पर्यावरणीय नुकसान होणार नाही याची काळजी घेणे आणि त्यासाठी पर्यटकांना प्रोत्साहित करा.
सामुदायिक सहभाग
इकोटुरिझमच्या (eco tourism ) उपक्रमांमध्ये स्थानिकांना सुध्दा सामावून घेतले पाहिजे.
यामुळे समुदाय-आधारित पर्यटन उपक्रमांना प्रोत्साहन देऊन, जे स्थानिक लोकांना सक्षम करतात आणि त्यांना आर्थिक लाभ देतात.
स्थानिक चालीरीती, परंपरा यांचा आदर करा.
स्थानिकांच्या उपजीविकेला प्रोत्साहन देण्यासाठी, स्थानिक व्यवसाय, कारागीर आणि शेतकऱ्यांना मदत करण्यासाठी पर्यटकांना प्रोत्साहित करा.
वन्यजीव संरक्षण
वन्यजीवांच्या संरक्षणासाठी कडक मार्गदर्शक तत्त्वांची अंमलबजावणी करून काटेकोरपणे पाळणे गरजेचे आहे.
जंगलात फिरताना सुरक्षित अंतर राखणे, जनावरांना खायला देणे किंवा त्यांना त्रास देणे टाळावे.
निर्दिष्ट केलेल्या मार्गांचे पालन करणे यासारख्या वन्यजीव पाहण्याच्या पद्धतींना पर्यटकांना प्रोत्साहित करणे गरजेचे आहे.
पर्यटकांना वन्यजीव संवर्धनाचे महत्त्व समजावून सांगणे आणि त्यासोबतच अवैधरित्या वन्यजीव तस्करीचे होणारे कायदेशीर नकारात्मक परिणाम याबद्दल अभ्यागतांना शिक्षित करणे गरजेचे आहे.
पर्यावरणपूरक वाहतूक
इकोटुरिझम (eco tourism ) डेस्टिनेशनपर्यंत पोहोचण्यासाठी आणि शोधण्यासाठी इको-फ्रेंडली वाहतुकीच्या पर्यायांकहा वापर केला गेला पाहिजे.
शक्य असल्यास सार्वजनिक वाहतूक, सायकल किंवा चालण्याच्या सहलींसाठी प्रोत्साहित केले गेले पाहिजे.
जेव्हा आवश्यक असेल तेव्हा कमी उत्सर्जन वाहनांना प्राधान्य द्या आणि इलेक्ट्रिक किंवा हायब्रीड वाहतुकीच्या पर्याय वापरू शकता.
जल व ऊर्जा संवर्धन
निवासस्थाने व सुविधांमध्ये जल व ऊर्जा संवर्धन पद्धतींवर भर देण्यात यावा.
पाण्याची बचत करणारे साधनांचा वापर करा, पाहुण्यांना टॉवेल आणि शक्य त्या वस्तूंचा पुनर्वापर करण्यास प्रोत्साहित करा आणि संसाधनांचा योग्य व कार्यक्षम वापर करण्यास प्रोत्साहीत केले गेले पाहिजे.
एलईडी लाइटिंग आणि मोशन सेन्सर सारख्या ऊर्जा-कार्यक्षम तंत्रज्ञानाचा अवलंब करायला हवा.
आर्थिक फायदे
इकोटुरिझम (eco tourism ) मुळे स्थानिकांच्या आर्थिक विकासाला चालना मिळते.
या पर्यटनातून मिळणाऱ्या उत्पन्नाचा वापर संवर्धन प्रकल्पांना मदत करण्यासाठी, चांगल्या पायाभूत सुविधा पुरवण्यासाठी आणि स्थानिक उपजीविका वाढविण्यासाठी केला जाऊ शकतो.
टिकाऊ स्थानिक उत्पादने आणि अन्न
निवासस्थाने आणि रेस्टॉरंट्समध्ये स्थानिक उत्पादने, सेंद्रिय आणि हंगामी उत्पादनांच्या वापरास प्रोत्साहन द्या.
कीटकनाशकांचा वापर कमी करण्यास भर देणे व शाश्वत शेती पद्धतींना प्रोत्साहन देणे आणि यादवरे स्थानिक शेतकऱ्यांना आधार दिल जाऊ शकतो.
पर्यटकांना आकर्षित करण्यासाठी स्थानिक पाककृती आणि पारंपारिक खाद्यपदार्थांचा खाद्य पदार्थद्वारे अनुभव घेण्यास देऊ शकतो.
ह्यामुळे स्थानिकांना रोजगार उपलब्ध होईल.
पर्यावरण शिक्षणाची गरज
पर्यावरण शिक्षणासाठी शैक्षणिक कार्यक्रम, मार्गदर्शित सहली आणि व्याख्यान यांचे आयोजन करणे.
याद्वारे आपण स्थानिक पर्यावरण, संवर्धन प्रयत्न आणि पर्यावरणीय संतुलनाचे महत्त्व समजावून सांगू शकतो.
निसर्गाबद्दल पर्यटकांचे सखोल ज्ञान वाढवणे, त्यांना निसर्गाविषयी कौतुक वाटले पाहिजे जेणेकरून त्यांना पर्यावरण रक्षणासाठी स्वयंसेयावक बनण्याची प्रेरणा मिळेल.
निरीक्षण आणि मूल्यमापन
इकोटुरिझमचे पर्यावरण, स्थानिक समुदाय आणि सांस्कृतिक वारशावर काय चांगले वाईट परिणाम होतात याचे नियमितपणे निरीक्षण आणि मूल्यांकन करणे आवश्यक आहे.
त्यात सुधारणा करण्यासाठी, आव्हानांना सामोरे जाण्यासाठी आणि पर्यावरण-अनुकूल पद्धतींची दीर्घकालीन शाश्वतता निश्चित करण्यासाठी पर्यटकांकडून अभिप्राय घ्या आणि त्यानुसार अंबलबाजवणी करण्याचा प्रयत्न करा.
सारांश
या पर्यावरणपूरक पद्धतींचा अवलंब करून इकोटुरिझम eco tourism नैसर्गिक संसाधनांचे जतन, स्थानिक समुदायांचे सक्षमीकरण आणि शाश्वत विकासाला चालना देण्यास हातभार लावला जाऊ शकतो आणि अर्थपूर्ण आणि जबाबदार पर्यटनाच अनुभव घेतला जाऊ शकतो.
eco tourism in marathi
